Chương trình giáo dục phổ thông đã nêu lên 5 phẩm chất và các năng lực cần hình thành, phát triển ở học sinh, đó là:
+Về phẩm chất: Yêu nước; Nhân ái; Chăm chỉ; Trung thực; Trách nhiệm.
+Về năng lực: Năng lực Tự chủ và tự học; Năng lực giao tiếp và hợp tác; Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo. Ngoài ra, còn có các năng lực chuyên môn được hình thành qua các môn học như: Năng lực tính toán; Năng lực ngôn ngữ; Năng lực tìm hiểu tự nhiên xã hội; Năng lực tin học; Năng lực công nghệ, Năng lực thẩm mỹ, Năng lực thể chất.
Các phẩm chất và năng lực đều rất quan trọng đối với học sinh, đặc biệt là học sinh tiểu học, dần hình thành và phát triển cho các em những phẩm chất và năng lực cần thiết để tạo tiền đề phát triển hơn nữa cho các bậc học sau này.
Trong các phẩm chất và năng lực đó, thì năng lực “Tự chủ và tự học” được xếp vị trí hàng đầu. Tự học đặt ra vấn đề giải phóng tiềm năng sáng tạo cho mỗi người, hình thành phương pháp tư duy, đạt được hiệu quả bền vững của giáo dục nhà trường. Đây là tư tưởng đầy nhân văn và dân chủ, giúp con người có được công cụ để học tập suốt đời. Với tư tưởng này, lối giáo dục mang tính giáo điều, nhồi nhét, áp đặt, chỉ bằng cách học thuộc lòng không thể giữ vị trí độc quyền.
Để hình thành năng lực tự học cho học sinh, cần xây dựng hệ thống nội dung học tập logic, chặt chẽ và hướng dẫn học sinh chiếm lĩnh nội dung đó bằng các việc làm cụ thể, sao cho đạt kết quả chắc chắn, qua đó nhằm khuyến khích và khơi gợi học sinh tự tìm hiểu, tự khám phá kiến thức mới gần giống như cái đã học, trong phạm vi khả năng có thể của mỗi em.
Đối với học sinh tiểu học, việc giao bài tập về nhà đã không còn. Muốn học tập đạt kết quả tốt hơn thì các em cần phải tự học, tự giác ôn lại kiến thức đã được học trên lớp, xem trước bài mới. Vì vậy, chúng ta cần rèn cho các em khả năng tự học, tự chủ trong mọi việc. Thông qua việc trả lời các câu hỏi trong bảng kiểm, học sinh sẽ phần nào nhận thức được tự chủ, tự học là như thế nào; nó đã gắn liền với quá trình học tập của mình ra sao; có thêm những hiểu biết về năng lực này. Từ đó sẽ chú ý để phát triển chính mình hơn nữa.
Môn Tự nhiên và Xã hội hình thành và phát triển ở học sinh năng lực khoa học, bao gồm các thành phần: nhận thức khoa học, tìm hiểu môi trường tự nhiên và xã hội xung quanh, vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học; đồng thời góp phần cùng các môn học và hoạt động giáo dục khác hình thành, phát triển ở học sinh tình yêu con người, thiên nhiên; đức tính chăm chỉ; ý thức bảo vệ sức khoẻ của bản thân, gia đình, cộng đồng; ý thức tiết kiệm, giữ gìn, bảo vệ tài sản; tinh thần trách nhiệm với môi trường sống và các năng lực chung (năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo).
Phương pháp thực hiện chương trình môn học là: khai thác những kiến thức, kinh nghiệm của học sinh về cuộc sống xung quanh; phát huy trí tò mò khoa học, hướng đến sự phát triển các mối quan hệ tích cực của học sinh với môi trường tự nhiên và xã hội xung quanh; hướng dẫn học sinh cách đặt câu hỏi, cách thu thập thông tin và tìm kiếm các bằng chứng, cách sử dụng các thông tin, bằng chứng thu thập được để đưa ra những nhận xét, kết luận mang tính khách quan, khoa học.
Chương trình môn học coi trọng việc tổ chức cho học sinh học qua quan sát và trải nghiệm thực tế. Đối tượng quan sát là các sự vật, hiện tượng tự nhiên và xã hội từ tranh ảnh, vật thật, video, môi trường xung quanh. Giáo viên hướng dẫn học sinh nhận xét, so sánh, phân loại, phân tích, suy luận, khái quát hoá những gì đã quan sát được ở mức độ đơn giản. Các hoạt động trải nghiệm của học sinh là điều tra, khám phá, vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học vào thực tiễn cuộc sống xung quanh, qua đó, học cách giải quyết một số vấn đề đơn giản thường gặp; ứng xử phù hợp liên quan đến sức khoẻ, sự an toàn của bản thân và những người xung quanh; bảo vệ môi trường sống.
Bản năng của trẻ em là tò mò khám phá thế giới. Vì thế đối với trẻ em, kiến thức về vũ trụ bao la sẽ giúp các bé thoả niềm đam mê tìm tòi thế giới xung quanh, hiểu thêm về không gian rộng lớn bí ẩn qua bài học về hệ Mặt Trời.
Từ những lí do trên, Khối 3 đã quyết định chọn nội dung “Phát huy năng lực tự chủ, tự học thông qua hoạt động trải nghiệm trong môn Tự nhiên và Xã hội” với tiết học minh họa: Trái Đất là hành tinh trong hệ Mặt Trời.
Một số hình ảnh của chuyên đề “Phát huy năng lực tự chủ, tự học thông qua hoạt động trải nghiệm trong môn Tự nhiên và Xã hội” của Tổ chuyên môn 3:
